De algemene conclusie van de Toeslagenaffaire is dat de menselijke maat ver te zoeken was bij handhaving van regelgeving en dat burgers daarvan de dupe zijn geworden. Eén van de reacties op deze conclusie is het wetsvoorstel Handhaving sociale zekerheid (februari 2023). Er is discussie over onder meer de handhaving van de inlichtingen- en de medewerkingsverplichting van bijstandsgerechtigden door gemeenten (sociale diensten). Op gemeentelijk niveau zijn sociaal rechercheurs (ook wel bekend als handhavers of toezichthouders) verantwoordelijk voor de uitvoering van bestuursrechtelijke en strafrechtelijke onderzoeken naar uitkeringsgerechtigden, hun stem horen we echter nauwelijks.
Bij uitvoering van de Participatiewet is de menselijke maat een belangrijk thema. Dit onderzoek is een verkenning van de moeilijkheden en mogelijkheden die sociaal rechercheurs ervaren bij het handhaven van de Participatiewet. Daarbij wordt de nadruk gelegd op wat sociaal rechercheurs vinden van de voorgestelde wetswijziging. Zorg de wetswijziging er voor dat sociaal rechercheurs in de praktijk de menselijke maat beter kunnen toepassen? Wat voor aanbevelingen zijn er voor beleidsmakers en de uitvoeringspraktijk in het algemeen?
I. Groepsgesprek met sociaal rechercheurs
In het eerste deel van het onderzoek wordt een groepsgesprek georganiseerd met sociaal rechercheurs. Dit gesprek wordt gebruikt om de veranderingen van de Fraudewet in de voorgestelde wetswijziging te bespreken. De informatie van dit gesprek wordt gebruikt bij het opstellen van de enquête die landelijk wordt uitgezet onder sociaal rechercheurs.
II. Landelijk enquête-onderzoek sociaal rechercheurs
Het tweede deel van het onderzoek bestaat uit een (online) enquête die zal worden uitgezet onder sociaal rechercheurs door het hele land met hulp van de Stichting Landelijk Contact Sociaal Rechercheurs. Het streven is om honderd respondenten te krijgen. De enquête bestaat naast algemene vragen, uit vragen over de visie op de burger, de wijze van regeltoepassing, invloed van de organisatorische context en de voorgestelde wetswijziging. Dit kan dan worden gebruikt voor een landelijk algemeen beeld van de sociale recherche.
III. Interviews
Een aantal verdiepende interviews zullen worden gehouden met sociaal rechercheurs aan de hand van de enquête uitkomsten. Tijdens deze interviews zullen enkele thema’s nog worden uitgediept. De interviews zijn één-op-één en er worden specifieke casus voorgelegd waarin de beslissingen van de sociaal rechercheur centraal staan, hoe de beslissingen zijn genomen en wat de moeilijkheden waren.
IV. Symposium, boek en podcast
De uitkomsten van het onderzoek zullen toegankelijk worden gemaakt met een boek en podcast. Daarnaast wordt een symposium georganiseerd waar de onderzoeksresultaten worden besproken met sociaal rechercheurs, beleidsmakers, experts en andere geïnteresseerden uit de praktijk.
Rijksuniversiteit Groningen i.s.m. Stichting-Gratama
Het onderzoek wordt uitgevoerd en loopt vanaf 2023.
Het onderzoek wordt uitgevoerd aan de Rijksuniversiteit Groningen (Faculteit Rechtsgeleerdheid). De onderzoekers maken deel uit van het onderzoeksprogramma Public Trust & Public Law aan het Groningen Centre for Law & Governance, een samenwerkingsverband tussen juristen, bestuurskundigen en rechtssociologen.
Dit onderzoeksproject wordt gefinancierd door Gratama-Stichting.