Persbericht

Harde aanpak uitkeringsfraude werkt averechts

Presentatie onderzoek Rijksuniversiteit Groningen

De harde aanpak van uitkeringsfraude, waarbij de nadruk ligt op boetes en straffen, werkt in de praktijk averechts. Deze aanpak is veel minder effectief dan vaak wordt gedacht en leidt tot een verslechtering van het contact tussen uitkeringsgerechtigden en uitvoeringsinstanties. Medewerkers van UWV en sociale dienst wijken in hun dagelijks werk bovendien regelmatig af van de strenge regels. Dit zijn de belangrijkste conclusies van een vierjarig onderzoek dat is uitgevoerd aan de Rijksuniversiteit Groningen, met financiële ondersteuning van Instituut Gak.

Een onderzoeksteam van de Rijksuniversiteit Groningen heeft, onder leiding van hoogleraar rechtssociologie Marc Hertogh, in de periode 2014-2018 onderzoek verricht naar de handhaving van de socialezekerheidswetgeving. Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van een landelijke enquête onder meer dan duizend uitkeringsgerechtigden en van interviews en observaties bij UWV en sociale dienst. Het blijkt dat de meeste uitkeringsgerechtigden de verplichtingen die horen bij hun uitkering goed naleven. Desondanks vinden uitkeringsgerechtigden dat hun uitvoeringsinstantie zich vaker opstelt als een ‘politieagent’ (die straffen oplegt als zij zich niet aan de regels houden) dan als een ‘begeleider’ (die hen helpt bij het nakomen van hun verplichtingen). Uit het onderzoek blijkt geen aantoonbaar verband tussen ‘repressieve’ handhaving en naleving. Een aanhoudende harde opstelling bij een grote groep welwillende uitkeringsgerechtigden vergroot bovendien de kloof tussen burgers en uitvoeringsinstanties en kan ertoe leiden dat uitkeringsgerechtigden op termijn de regels niet beter maar juist slechter gaan naleven. Het onderzoek laat ook zien dat medewerkers van uitvoeringsinstanties tussen de regels door hun eigen weg zoeken. Hierdoor ontstaan er grote verschillen tussen UWV en sociale dienst, maar ook binnen verschillende vestigingen van deze instanties.

De onderzoekers concluderen dat het nalevingsniveau in de sociale zekerheid niet zozeer is gebaat bij ‘meer’ handhaving, maar bij ‘slimmere’ handhaving. De effectiviteit van de handhaving in de sociale zekerheid wordt niet alleen bepaald door hardere of softere maatregelen, maar ook door de mate waarin de handhavingsstijl is afgestemd op de specifieke achtergronden en verwachtingen van de uitkeringsgerechtigde.

Het boek Slimme handhaving: Een empirisch onderzoek naar handhaving en naleving van de socialezekerheidswetgeving is te bestellen via Boom Juridisch in Den Haag.

Het onderzoek wordt op 28 juni gepresenteerd in Perscentrum Nieuwspoort in Den Haag. Zie voor meer informatie over deze bijeenkomst: Boekpresentatie